Details

Autor(en) / Beteiligte

• Schächter, Josef

Titel

Der Sinn pessimistischer Sätze

Ist Teil von

• Synthese (Dordrecht), 1938-05, Vol.3 (5), p.223-234

Ort / Verlag

Dordrecht: D. Reidel Publishing Company

Erscheinungsjahr

1938

Quelle

Alma/SFX Local Collection

Beschreibungen/Notizen

• De pessimistische zinnen, waarvan vele op het eerste gezicht klaar en begrijpelijk schijnen, blijken bij nadere beschouwing zinlooze woordenreeksen. De schrijver onderscheidt in zijn logische onderzoekingen drie stadia. In het eerste stadium -- dat van het naïeve begrijpen -- komen ons de pessimistische zinnen, vooral wanneer we in een slechte stemming zijn, zeer vertrouwd voor; in het volgende stadium -- dat der logische analyse -- ontpoppen zij zich als zinlooze woordverbindingen, terwijl in het derde stadium een verklaring wordt gezocht voor het tegenstrijdig karakter der beide voorafgaande stadia. Schächter komt, na toepassing der logische analyse op eenige pessimistische zinnen, tot de conclusie, dat de uiterlijke vorm dezer zinnen misleidend is. Deze zinnen wekken namelijk den indruk, alsof de vertwijfeling, die door hen wordt uitgedrukt, op een gegeven toestand betrekking heeft. Zulk een pessimisme zou echter niet "echt" zijn, wijl daarbij toch stilzwijgend wordt verondersteld, dat een andere, mogelijke -- helaas niet werkelijke -- toestand begeerenswaardig zou zijn. Zoo is de verachting van alle aardsche goederen alleen bij die menschen echt, die rijk aan genotmogelijkheden zijn. Het pessimisme van arme menschen beteekent in den grond der zaak een bekrachtiging van de waardeering voor aardsche goederen. Van een symptomatisch gezichtspunt uit beschouwd, worden pessimistische uitingen niet als uitspraken aangezien, zooals de formuleeringen der omgangstaal en der wetenschap, die de een of andere zakelijke situatie beschrijven, maar als symptomen van bepaalde stemmıngen. Onze taal bestaat uit verschillende "lagen", tusschen welke "overeenkomsten" bestaan. Zoo kan men onderscheiden tusschen een -- met betrekking tot de "waardeeringen" -- neutrale taallaag en een laag, waarin alle dingen en verschijnselen met waardeeringsmaatstaven worden gemeten. Zoowel binnen de waardeeringsvrije, neutrale taal als binnen de waardeeringstaal onderscheidt Schächter een grammaticale en een toegepaste taal. Bij de analyse der taal stooten we op een laag, waarin alle gebeurtenissen uitsluitend van het gezichtspunt van den mensch uit worden beschouwd, waarin bij voorbeeld de zon geschapen is met het doel, den mensch goede diensten te bewijzen. Opvattingen als deze hebben tot het vaststellen van bepaalde regels geleid, die in onze taal, of liever in een van haar lagen, nog steeds gelden. Er zijn zinswendingen, die in de eene taallaag verboden, maar in een andere volkomen toelaatbaar zijn. Iedere taallaag heeft haar eigen regels, haar eigen logica. Binnen bepaalde taallagen hebben de pessimistische uitingen "zin". Het zijn de lagen, waarin vragen en zinnen worden "verstaan". Buiten deze lagen zijn de pessimistische formuleeringen zinloos.